του Σταμάτη Τσαχάλη 

Η διατύπωση της θεωρίας του Χάους πολύ σύντομα συνδέθηκε, ως προς την εφαρμογή της, με τις κοινωνικές εξελίξεις σε όλους τους τομείς του γίγνεσθαι.

Χρειάζεται ίσως να διευκρινίσουμε ότι, όταν ακούει κανείς θεωρία του Χάους, δεν θα πρέπει να νομίζει αυτό με το οποίο ο όρος "Χάος" έχει συνδεθεί στην αντίληψη των ανθρώπων.

Η επιστήμη του Χάους ερευνά τα πολύπλοκα συστήματα. Η κλασική επιστήμη μελετούσε τις γραμμικές διαδικασίες, τα πολύ απλά συστήματα. Δηλαδή, αν γνωρίζαμε τις αρχικές συνθήκες ενός συστήματος, μπορούσαμε εκατό τοις εκατό να προβλέψουμε την επόμενη εξέλιξή του μέσα στον χρόνο. Η θεωρία του Χάους λέει ότι ακόμα και αν γνωρίζουμε τις αρχικές συνθήκες δεν μπορούμε να προβλέψουμε απόλυτα την εξέλιξη ενός συστήματος.

Είναι πλέον φανερό στην επιστήμη ότι τα διάφορα συστήματα στην φύση είναι ανοιχτά, πολύπλοκα και επομένως χαοτικά.

Οι μη γραμμικότητες υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν, απλά δεν τις βλέπαμε. Η πολυπλοκότητα στην κοινωνία δεν είναι τίποτα άλλο από ένα σύνολο κοινωνικών αντιφάσεων, σύμφωνα με τον Μαρξ, που μεταξύ τους αλληλεπιδρούν, μία πολύπλοκη δομή η οποία αυτοεξελίσσεται και αυτοανατρέπεται.

'Οποιος μελετήσει καλά τον Μαρξ, θα δει ότι, ασυνείδητα ή συνειδητά, έφτιαξε μία φράκταλ δομή του κοινωνικού συστήματος του καπιταλισμού, η οποία βασίζεται σε μη γραμμικότητες.

Τα συστήματα αυτά υλοποιήθηκαν σαν μία τεχνητή προσπάθεια να καταργηθεί η εσωτερική ασυμμετρία των μη γραμμικών σχέσεων στην κοινωνία. Αυτό όμως κατέστρεψε τον μηχανισμό απορρόφησης ενέργειας από το εξωτερικό περιβάλλον προς το εσωτερικό. Γι' αυτό δεν ήταν σε θέση να αυτοαναπαραχθούν, κατέστρεψαν τα ίδια τον εσωτερικό μηχανισμό της αυτοαναπαραγωγής τους, και επομένως αυτοκαταστράφηκαν.

Η θεωρία του Χάους αποδεικνύει ότι όσο πιο πολύπλοκο και αυτοοργανούμενο είναι ένα κοινωνικό σύστημα, τόσο πιο σημαντικό είναι το κάθε άτομο, ο καθένας μας. Επίσης, οι ασυμμετρίες υπάρχουν για δύο λόγους:

Α. 'Ελλειψη ενέργειας και

Β. Δεν έχουμε αυτοαναπαραγόμενα μηχανήματα τα οποία να απορροφούν απεριόριστη ενέργεια για εμάς.

Γι' αυτό προς το παρόν ο άνθρωπος ήταν και είναι ακόμα το μέσο απορρόφησης ενέργειας, είτε από άλλες κοινωνίες προς μία δεδομένη κοινωνία είτε από το εξωτερικό περιβάλλον προς αυτή την κοινωνία.

Τα πάντα αποτελούν ένα 'Ολον και μεταξύ των στοιχείων του 'Ολου υπάρχουν και συνάπτονται σχέσεις.

Η κοινωνία σε πλανητικό επίπεδο χρειάζεται όλο και περισσότερη ενέργεια, δημιουργεί όλο και πιο πολύπλοκες σχέσεις και αυτή η διαδικασία είναι μη αντιστρεπτή. Τούτο σημαίνει ότι η μελέτη των πολύπλοκων συστημάτων ή του Χάους είναι όλο και πιο απαραίτητη.

Στην πράξη φαίνεται ότι ένα άτομο που δεν συμμετέχει σε μία συλλογικότητα δεν μπορεί να υπάρξει, μία χώρα απομονωμένη από άλλες χώρες δεν μπορεί να υπάρξει. 'Οπως επίσης και μία συλλογικότητα αποκομμένη από το 'Ολον της δεν μπορεί να υπάρξει και να εξελιχθεί.

Το θέμα της έλλειψης ενέργειας και άρα της σταδιακής υποβάθμισης ενός κοινωνικού συστήματος, δεν αφορά μόνο στην ηλεκτρική ενέργεια ή άλλες μορφές υλικής ενέργειας. Ενεργειακές πηγές μπορεί να είναι η βούληση, η πληροφορία, η γνώση κ.λπ..

Οι κοινωνίες που αυτοαπομονώνονται αποκόπτονται από τη δυνατότητα της ζωής, της απορρόφησης ενέργειας, από το εξωτερικό προς το εσωτερικό τους. Πρέπει να προσαρμοστούμε, γιατί όσο προχωράμε, τίποτα πλέον δεν θα είναι απλώς αυτό που είναι τώρα. Θα γίνει πολυπλοκότερο. Επομένως πρέπει να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε την πολυπλοκότητα.

Η κίνηση, η αλλαγή, η ζωή είναι η αφετηρία της διαλεκτικής. Ο πρώτος που διατύπωσε αυτή την αρχή της "διαρκούς κίνησης" ήταν ο Ηράκλειτος. "Τα πάντα ρεί" έλεγε. Τα πάντα έχουν ιστορία, αλλά όχι την δική τους ιστορία! Ο κόσμος γύρω μας αποτελεί ένα αδιάσπαστο σύνολο. Αν αποκόψουμε τα πράγματα από το πλέγμα των σχέσεων που τα συνδέουν μεταξύ τους, γίνονται ακατάληπτα και ανεξήγητα.

Αυτή η αλήθεια της συνάρτησης των πάντων δεν αρέσει σε όλα τα στρώματα της κοινωνίας. Ο εγωισμός και το προσωπικό συμφέρον διαφορίζει και διαχωρίζει τα πράγματα. Ο φόβος τού να μην χάσουμε τα "δικά μας" οδηγεί στην απομόνωση από τους άλλους ή στην εκμετάλλευση του αδύνατου και συνήθως καταλήγει σε καταστροφή, σε θάνατο.

'Ομως οι αντιφάσεις στην ζωή του κόσμου μας είναι μία πραγματικότητα.

Ο Χέγκελ, ως "ιδεαλιστής", πίστευε ότι οι αντιφάσεις στον κόσμο είχαν αφετηρία την αντίθεση του πνεύματος και του κόσμου που δημιούργησε, της ύλης.

Γράφει ο Μαρξ ως "υλιστής": "Η ιστορία όλης της κοινωνίας είναι η ιστορία των ταξικών αγώνων. Ελεύθερος και δούλος, πατρίκιος και πληβείος, βαρόνος και δουλοπάροικος, μάστορας και κάλφας... βρίσκονταν σε συνεχή αντίθεση μεταξύ τους, σε έναν αδιάκοπο πόλεμο, άλλοτε κρυφό, άλλοτε φανερό, που κάθε φορά τελείωνε ή με τον επαναστατικό μετασχηματισμό ολόκληρης της κοινωνίας ή με την κοινή καταστροφή όλων των αντιμαχόμενων τάξεων".

Ο 'Ενγκελς κωδικοποίησε τη διαλεκτική σε τρεις αρχές:

1. την αρχή της "Ενότητας των Αντιθέτων",

2. την αρχή της "Μετατροπής της Ποσότητας σε Ποιότητα" και

3. την αρχή της "'Αρνησης της 'Αρνησης".

Αυτές οι δυο πλευρές που αντιτίθενται, όμως, δεν μπορούν να απομονωθούν μεταξύ τους: είναι αλληλοσυσχετισμένες και αλληλοεξαρτημένες. Η αντίφαση είναι "εσωτερική". Αυτή η πολικότητα, αυτή η συνύπαρξη των άκρων, μπορεί να φαίνεται μεγάλη δυστυχία. Αλλά αν αντιμετωπιστεί συνειδητά, με υπομονή και κατανόηση, μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη ανθρωπιά, ζεστασιά, αγάπη και μία υψηλότερη ποιότητα ύπαρξης. Αν επικρατήσει ασυνείδητα, με θυμό, πικρία και διχόνοια, μπορεί να καταλήξει στην καταστροφή, σε εσωτερικές διαμάχες, σε αυτοκτονίες, σε πολέμους.

Τί γίνεται, λοιπόν, με τους δύο πόλους;

Αλληλοκαταστρέφονται; 'Οχι. Πρέπει να εμφανιστεί μία νέα κατάσταση πέραν των αντιθέσεων και των αντιφάσεων. Χρειάζεται να δημιουργηθεί μία νέα σύνθεση που ξεπερνάει και τις δυο πλευρές -και την παλιά "θέση" και την παλιά "άρνηση". Αυτό που προκύπτει είναι η "άρνηση της άρνησης".

Στην πάλη των τάξεων, για να χρησιμοποιήσουμε την αντίστοιχη ορολογία, παίζει έναν πολύ σπουδαίο και καθοριστικό ρόλο η λεγόμενη "μεσαία τάξη".

Αν ακολουθήσουμε τον τριαδικό νόμο του Σύμπαντος, όπως θετικό - ουδέτερο - αρνητικό, ο οποίος εφαρμόζεται στον Μικρόκοσμο και στον Μακρόκοσμο, θα διαπιστώσουμε ότι ο μέσος όρος κάθε τριάδας παραγόντων, είναι αυτός που συνδέει τους ακραίους όρους. Στα μαθηματικά θα λέγαμε ότι είναι ο μεταξύ τους λόγος, η μεταξύ τους σχέση. Αυτός ο όρος, ο μέσος, εκφράζει και καθορίζει δυναμικά την αναλογία των δύο άλλων όρων.

Σε μία μεταφορική προσέγγιση μπορούμε να εφαρμόσουμε την μαθηματική θεώρηση στην κοινωνία. Η μεσαία τάξη είναι αυτή που θα έπρεπε να συνδέει τις δύο άλλες. Είναι αυτή που μπορεί, λόγω θέσης και ρόλου, να ρυθμίζει την δυναμική σχέση του κοινωνικού συστήματος. Είναι αυτή που μπορεί να εξισορροπεί δυναμικά και εξελικτικά την δημιουργική αντίθεση των δύο άλλων. Είναι αυτή, η οποία συνδέοντας σε μία Ολότητα την κοινωνία, την εναρμονίζει και την κάνει ικανή να προχωράει προς τα εμπρός, ξεπερνώντας τις φαινομενικές αντιφάσεις. Είναι η ψυχή της κοινωνίας. Είναι η καρδιά της. Είναι ο μετασχηματιστής της.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η συρρίκνωση ή η κατάργηση της μεσαίας τάξης στις διάφορες κοινωνίες, οδηγεί στον μαρασμό τους, στην υποβάθμισή τους και στον αφανισμό τους. Γνωρίζουμε πολύ καλά πόσο δυστυχισμένες είναι οι κοινωνίες στις οποίες βασιλεύει η πολύ μεγάλη φτώχεια και ο υπερβολικός πλούτος.

Η τάση προς την παγκοσμιοποίηση είναι αναγκαία εξέλιξη, όχι βέβαια όπως εφαρμόζεται προς το παρόν. Το ενεργειακό πλανητικό κόστος της εξέλιξης ελαχιστοποιείται όταν τα όντα οδεύουν μαζί προς την ορθή κατεύθυνση, όπως συμβαίνει με την ομαδική μετακίνηση -σε σχηματισμούς- των πουλιών. Ο νόμος της οικονομίας της φύσης δηλώνει την ορθή πορεία. Η επιτυχία εξαρτάται από τους ανθρώπους, από εμάς όλους.

Θα υπερβούμε το ατομικό συμφέρον; Θα συγκλίνουμε όλοι οι άνθρωποι προς το καλό του Συνόλου, χωρίς διακρίσεις και εξαιρέσεις;

Η ανισορροπία στις αναλογικές σχέσεις των παραγόντων του τριαδικού νόμου της Κοινωνίας των ανθρώπων και του Σύμπαντος είναι, τουλάχιστον, ένδειξη κινδύνου.

Ας επιλέξουμε, ας αποφασίσουμε και ας πραγματώσουμε!

Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από κακόβουλη χρήση. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε την Javascript για να τη δείτε.

Ημερομηνία καταχώρησης: 12.3.2008