Με αφορμή την κρίση του σύγχρονου κόσμου, που από μια πλευρά φαίνεται να είναι οικονομική, από την άλλη μοιάζει να είναι οικολογική, ενώ όλοι μύχια μπορεί να υποπτευόμαστε ότι η ουσία της μπορεί να είναι υπαρξιακή ή κρίση ταυτότητας του σύγχρονου ανθρώπου και πολιτισμού, η οποία δεν απέχει πολύ από το να εξελιχθεί σε θρίλερ, ανατρέχω στον κόσμο του τρόμου που οι ταινίες περιγράφουν, πάντοτε με αφορμή κάποια γεγονότα, ανθρώπινους προβληματισμούς ή φαινόμενα.

Η ψυχολογική διάσταση των γεγονότων είναι εκείνη που δίνει την καθοριστική κατεύθυνση στην εξέλιξή τους. Το μέγεθος της φρίκης στην οποία μπορεί να φτάσει το βίωμα εν μέσω μιας κρίσης, δεν είναι δεδομένο, αλλά «Η φρίκη», καταλήγει ο Cavell, «είναι το όνομα που δίνουμε στην εμπειρία της ‘αβεβαιότητας της ανθρώπινης ταυτότητας, στην αίσθηση ότι μπορεί να απολεσθεί ή να προσβληθεί, ότι μπορεί να είμαστε ή να γίνουμε κάτι άλλο από αυτό που είμαστε ή νομίζουμε πως είμαστε’ ότι οι καταβολές των ανθρώπινων όντων χρειάζονται εξήγηση, ενώ δεν υπάρχει». 

Έτσι μέσα από την υπαρξιακή κρίση ή την κρίση ταυτότητας φτάνουμε στο σημείο να αντιμετωπίζουμε τον εαυτό σαν ξένο ή να αναγνωρίζουμε κάτι το ξένο μέσα στον εαυτό. Καταλήγουμε σε εκείνο που πολλοί άνθρωποι κάτω από διάφορες συνθήκες,  κυρίως ψυχολογικής ή διανοητικής ασθένειας περιγράφουν με το «δεν αισθάνομαι να είμαι ο εαυτός μου». Δημιουργείται ένας άλλος πόλος ύπαρξης μέσα στο ίδιο το άτομο. Αυτό είναι, στην πραγματικότητα το βασικό σημείο μιας κρίσης, που επερχόμενη καταστρέφει την εικόνα που έχουμε για την ζωή και τον εαυτό μας στο παρόν και το μέλλον. Φτάνουμε λοιπόν στο σημείο ενός «ξένου» οποίος μπορεί να εγκατασταθεί στη ζωή μας και μέσα μας, προκαλώντας τον πραγματικό τρόμο που κρύβεται πίσω από την αγωνία της όποιας κρίσης.

«Η ιδέα του ξένου που ενοικεί μέσα μας είναι τόσο παλιά όσο και ο πολιτισμός μας. Σχεδόν κάθε παραδοσιακή σοφία το επικυρώνει. Την συναντούμε στην ιστορία του Ιακώβ, στην πάλη με τον σκοτεινό, τερατώδη σωσία του, πριν τη μεταμόρφωσή του σε άγγελο του Θεού. Τη βλέπουμε στη μαρτυρία του Ιησού όταν παλεύει με τους δαίμονές του στην έρημο, πριν του δοθεί απόλυτα το πνεύμα της Θείας χάριτος. Ένα αντίστοιχο μάθημα προσφέρεται και από τον Βούδα όταν βάζει στην καρδιά του το τέρας του βίαιου μίσους και στοχάζεται πάνω σ’ αυτόν επί τόσα χρόνια, ώστε στο τέλος υποτάσσεται στη γαλήνη και στη συμπόνια. Ένας μαθητής της θιβετιανής βουδιστικής σχολής, ο Milarepa, εντρύφησε σ’ αυτή την αλήθεια με τον δυσκολότερο τρόπο, όταν μια μέρα ανακάλυψε ότι η σπηλιά του είχε καταληφθεί από έναν δαίμονα. Μετά από χρόνια άκαρπης μάχης με το κτήνος, έβαλε, τελικά, τον εαυτό του ανάμεσα στα σαγόνια του, λέγοντας «κατασπάραξέ με αν το θέλεις». Μόνον τότε έφυγε ο δαίμονας. Τα τέρατα αποχωρούν μαζί με τους βίαιους φόβους. Αγάπη είναι η αποβολή του φόβου.

Το κλειδί, ίσως, δεν είναι να σκοτώσουμε τα τέρατά μας, αλλά να μάθουμε να ζούμε μαζί τους. Γιατί με τον τρόπο αυτό υπάρχει ελπίδα ότι τα τέρατα μπορεί, τελικά, να μάθουν να ζουν με τον εαυτό τους παύοντας να δημιουργούν εξιλαστήρια θύματα». Ή όπως ο Nietzsche το θέτει με τον δικό του αφοριστικό τρόπο: «Όποιος μάχεται τέρατα, θα πρέπει να προσέχει ότι σ’ αυτή τη διαδικασία δεν μεταβάλλεται και ο ίδιος σε ένα από αυτά. Σύμφωνοι. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, το να αγκαλιάσεις τα τέρατα δεν σημαίνει ότι πρέπει να τα καλέσεις και σε δείπνο – ή να στήσεις το σπιτικό τους. Μερικά τέρατα χρειάζεται να τα καλωσορίσεις, άλλα, να παλέψεις μαζί τους». «Το σημαντικό – καθώς ισχυριζόμαστε και παρακάτω – είναι να διακρίνεις τη διαφορά», σημειώνει ο Richard Kearney  (126-127) στο έργο του Ξένοι, Θεοί και Τέρατα, (Ίνδικτος, Αθήνα 2006).  Η αντίδραση σε μια τέτοια συνθήκη μπορεί να απορρέει από τις δυνάμεις και τις δυνατότητες της στιγμής, αλλά είναι στηριγμένη στην προετοιμασία και την καλλιέργεια που υπάρχει για την αντιμετώπιση παρόμοιων κρίσεων.  Αλλά είναι  ο άνθρωπος του σύγχρονου κόσμου έτοιμος να αρχίσει μια τέτοια προσπάθεια;