Η υιοθέτηση και η ενσωμάτωση του πρωταρχικού για τον άνθρωπο ζητήματος της διάκρισης καλού και κακού, στην έννοια της συνείδησης, την έφερε στο προσκήνιο πολλών φιλοσοφικών και ψυχολογικών συζητήσεων, γεγονός το οποίο στη συνέχεια οδήγησε στην αποδοχή ότι η συνείδηση είναι η έδρα και το περιέχον των τύψεων αλλά και πολλών άλλων ηθικών διεργασιών, με τελικό αποτέλεσμα να συνδέεται και πολλές φορές να ταυτίζεται με την περί ηθικής αντίληψη του ανθρώπου.

Από πολλούς συγγραφείς και φιλοσόφους θεωρείται η συνείδηση ως η αίσθηση της υποχρέωσης που απορρέει από τις συναισθηματικές μας προσκολλήσεις, και φέρεται ως μια έννοια άμεσα συνδεδεμένη με το ορθώς πράττειν, περιλαμβάνοντας κατά τον τρόπο αυτό αποκρυσταλλωμένες και ολοκληρωμένες σε κάποιο βαθμό τοποθετήσεις και απόψεις.

Σε αντίθεση με αυτή την αποκρυστάλλωση μπορούμε να διακρίνουμε ένα γίγνεσθαι που άμεσα σχετίζεται, σε ένα επίπεδο, με τις ανώτερες λειτουργίες του εγκεφάλου και αποσκοπεί στον συσχετισμό ερεθισμάτων σε συνδυασμό με συναισθήματα, που ως απαρχή τους έχουν την σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του και το στενότερο ή ευρύτερο περιβάλλον, και το οποίο συντελείται σε μεγάλο βαθμό από τις αισθήσεις και στηρίζεται στην προσοχή και την εγρήγορση.   

Αυτό το γίγνεσθαι η νευροεπιστήμη το χαρακτηρίζει ως συνειδητότητα, μια πορεία και ένα γίγνεσθαι μιας λειτουργίας εξελισσόμενης με τον άνθρωπο που εξελίσσεται, ενώ παραμένει στάσιμη στον άνθρωπο που δεν εξελίσσεται. Έτσι γίνεται αποδεκτή η άποψη του WilliamJames ότι η συνειδητότητα δεν είναι ένα πράγμα, αλλά μάλλον μια διεργασία η οποία αναδύεται από αλληλεπιδράσεις του εγκεφάλου, του σώματος και του περιβάλλοντος.   

Τα δεδομένα της νευροεπιστήμης δείχνουν ότι η συνειδητότητα δεν είναι ιδιότητα μιας μόνο εγκεφαλικής περιοχής ή ενός τύπου νευρώνων, αλλά μάλλον είναι το αποτέλεσμα δυναμικών αλληλεπιδράσεων ανάμεσα σε διάσπαρτες στον εγκέφαλο ομάδες νευρώνων.  

Σε γενικές γραμμές η συνειδητότητα διακρίνεται σε πρωτόγονη και ανώτερη. Τα ζώα με την  πρωτόγονη συνειδητότητα μπορούν να επεξεργαστούν αντιληπτικά  και κινητικά γεγονότα που σε συνδυασμό με την μνήμη οικοδομούν ένα πολύπλευρο σκηνικό στο παρόν τους. Η ανώτερη συνειδητότητα εμφανίζεται αργότερα στην εξέλιξη και χαρακτηρίζει ζώα με ανώτερες λειτουργίες και στην πιο ολοκληρωμένη μορφή της στα ανθρώπινα είδη και είναι μοναδική στην επεξεργασία γλώσσας με σύνταξη και σημειολογία.    

Διακρίνοντας την συνείδηση από την συνειδητότητα θα μπορούσαμε να πούμε ότι συνείδηση είναι να γνωρίζεις μια σειρά δραστηριοτήτων και πράξεων ως προς την σκοπιμότητα και την αποτελεσματικότητά τους, ενώ συνειδητότητα είναι η λειτουργία που απαιτείται ώστε κατά την εκτέλεση της πράξης να έχεις επίγνωση των μερών της πράξης, δηλαδή του συνδυασμού σκέψης, λόγου και κίνησης που απαρτίζουν την δράση και να μπορείς συνειδητά να παρεμβαίνεις σε αυτές.   

Συνείδηση για παράδειγμα είναι το σύνολο των κριτηρίων και των μέσων που καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η κλοπή είναι μια πράξη που δεν βρίσκεται στα πλαίσια μιας ορθής συμπεριφοράς, την ίδια στιγμή συνειδητότητα είναι η ανάλυση και επεξεργασία όλων των δεδομένων της κάθε στιγμής σε συνδυασμό με την εγρήγορση, ώστε να μπορείς να γνωρίζεις την κίνηση του κλέφτη που σε πλησιάζει και να αποφεύγεις τις μεθόδους που χρησιμοποιεί.  

Συνείδηση μπορεί να είναι η επιλογή ή μη του καπνίσματος, ενώ συνειδητότητα είναι η αναγνώριση, κατανόηση και η εφαρμογή όλων εκείνων των διαθέσιμων μηχανισμών και γνώσεων που αιτιολογούν και τεκμηριώνουν την βλαβερότητα του καπνίσματος μαζί με την ικανότητα του να το αποφεύγεις.   

Γιώργος Τσαντάκης