Ο Ευριπίδης και η εικονική πραγματικότητα PDF Εκτύπωση E-mail
Προβληματισμοί - Σκέψεις
Κυριακή, 08 Αύγουστος 2010 18:44

για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη

(Γιώργος Σεφέρης: Ελένη). 

Ανάμεσα στους άδικους σύγχρονους πολέμους, όπως το Αφγανιστάν, το Ιράκ και πιθανόν επικείμενο το Ιράν, και με ευκαιρία την καλοκαιρινή επέλαση της Ελληνικής τραγωδίας στα θέατρα, θυμόμαστε μια τραγωδία που παρουσιάζει την εκδοχή του Ευριπίδη για ακόμη έναν άδικο πόλεμο, τον Τρωικό.  

Ένας πόλεμος που ξεκίνησε για την Ελένη, και κατέληξε, εμπλέκοντας πολλούς θεούς, ήρωες και θνητούς, με την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη. Στην εκδοχή του Ευριπίδη καταλήγει με την επιστροφή του Μενέλαου και της Ελένης στην πατρική τους γη. Το γεγονός που τονίζεται στην περίπτωση της τραγωδίας αυτής του Ευριπίδη είναι η εικονική συμμετοχή της Ελένης στον πόλεμο την στιγμή που η πραγματική Ελένη βρίσκεται, με την παρέμβαση των θεών, ασφαλής στην Αίγυπτο.  Ένας πόλεμος από την αρχή για ένα είδωλο, για ένα όνομα και όχι για μια πραγματικότητα.

Μπλεγμένοι στα παιχνίδια των θεών ο Πάρις και ο Μενέλαος ξεσηκώνουν έναν από τους μεγαλύτερους πολέμους διεκδικώντας το είδωλο και την εικόνα που τους άφησαν οι θεοί, ενώ οι ίδιοι φύλαξαν καλά την πραγματική Ελένη μακριά από το πεδίο της μάχης.  Είναι ο συνηθισμένος τρόπος των θεών όταν παίζουν με τους ανθρώπους ή η ανθρώπινη βλακεία που προκαλεί τους θεούς να παίξουν μαζί τους διασκεδάζοντας με τα παθήματα τους; Επειδή στην προκειμένη περίπτωση το παιχνίδι είναι των θεών οι άνθρωποι αναγκαστικά εμπλέκονται με τον τρόπο της τραγωδίας που επιζητά την κάθαρση των ανθρώπινων πόνων μέσα από το παιχνίδι των θεών.

 

Η Ελένη από την αρχή της τραγωδίας δηλώνει ξεκάθαρα:  Στο παλικάρι του Πρίαμου δεν έδωσα το σώμα μου αλλά το είδωλό μου, ένα πλαστό ομοίωμα από αέρα φρέσκο περιγράφοντας την σχέση της με τον Πάρι και συνεχίζει αμέσως: Δεν πήγα στην Τροία ποτέ. Εκεί ταξίδεψε μονάχα το είδωλό μου. Και όταν την ρωτά ο Μενέλαος: Και ποιος κατασκευάζει σώματα ζωντανά πλαστά; Η απάντησή της είναι: Ο θείος αιθήρ. Έχεις γυναίκα αερικό.  Όσο για την συμμετοχή της στον Τρωικό πόλεμο δηλώνει: Τo όνομα ταξιδεύει παντού, το σώμα μένει κάπου.

 

Όμως, για εκείνους που ενεπλάκησαν στον πόλεμο το αποτέλεσμα είναι το ίδιο, όπως δηλώνει το είδωλο της Ελένης πριν εξαφανιστεί: Ταλαίπωροι Φρύγες, ταλαίπωροι Έλληνες, πεθάνατε στις όχθες του Σκαμάνδρου παγιδευμένοι μες στα δίχτυα της Ήρας. Είχατε την ψευδαίσθηση πως η Ελένη χαιρόταν τον Έρωτα του Πάριδος. Ενώ δεν πλάγιασε ποτέ μαζί του. Εγώ στο πλήρωμα του χρόνου, στην πεπρωμένη τη στιγμή επιστρέφω στον ουράνιο πατέρα μου.

Δίκαια απορημένα ρωτάει τον Μενέλαο ο Αγγελιαφόρος:  Δεν πολεμούσαμε γι’ αυτήν στην Τροία;

Και, φυσικά, απαντά ο Μενέλαος:  Όχι γι’ αυτήν. Μας εξαπάτησαν πέρα για πέρα οι θεοί. Κρατούσαμε στα χέρια μας τον όλεθρο εν είδει νεφελώματος.

Αποκρίνεται ξανά ο Αγγελιαφόρος: Τι λες; Τραβήξαμε τα μύρια βάσανα για μια νεφέλη;

 

Βλέποντας την θέαση του Ευριπίδη με σύγχρονο μάτι, βρίσκουμε αυτό που στη σύγχρονη εικονική πραγματικότητα αποκαλείται Άβαταρ. Μια εικόνα ενός προσώπου που θέλει να εμφανίζεται κάπου χωρίς πραγματικά να είναι εκεί. Προφητικός ο Ευριπίδης που χρησιμοποίησε αυτή την τεχνική ή μια από τις τεχνικές των θεών που αρχίζει να αποκαλύπτεται στον Ευριπίδη;  Όπως και να είναι και στις δυο περιπτώσεις η εικονική πραγματικότητα είναι πάντα μια αναγκαιότητα στις περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι προσπαθούν να υπερβούν το επίπεδο της ύπαρξής τους ή οι θεοί θέλουν να βρεθούν στον κόσμο των ανθρώπων.  Τα είδωλα, από την άλλη πλευρά, διαμορφώνουν μια πραγματικότητα, την οποία ενισχύει η αδυναμία και η ανικανότητα των ανθρώπων να διακρίνουν το είδωλο από την πραγματικότητα, έτσι οι άνθρωποι εγκλωβίζονται στην πραγματικότητα των ειδώλων, την εικονική πραγματικότητα. Η πραγματικότητα γίνεται τότε το μακρινό επιθυμητό και ζητούμενο από εκεί που θα έπρεπε να είναι η βάση αναζήτησης του Αληθινού.

 

Γιώργος Τσαντάκης