'Οραση: μια πνευματική πύλη

Δευτέρα, 04 Δεκέμβριος 2006 12:42

του Γιώργου Τσαντάκη

Η όραση, η πιο βασική, πιθανόν, από τις αισθήσεις μεταφέρει τον άνθρωπο στον κόσμο της κυριαρχίας των εικόνων που μπορεί να τον εισάγουν στο πραγματικό, όπως επίσης εξίσου καλά, μπορεί να τον οδηγήσουν στο φανταστικό, χωρίς ωστόσο τις περισσότερες φορές να του δίνουν την δυνατότητα διάκρισης ανάμεσα στο πραγματικό και στο φανταστικό. Με αυτή την έννοια η όραση και κατά συνέχεια το μάτι αποτελεί μια πύλη, και όπως κάθε πύλη έχει δυο κατευθύνσεις. Είναι μια πύλη του εγκέφαλου προς τον έξω κόσμο και είσοδος του κόσμου στον εγκέφαλο. Η ζωγραφική, σαν κύρια τέχνη αλλά και κάθε άλλη εικαστική τέχνη, εκμεταλλεύεται το μάτι και την σχέση του με τον εγκέφαλο αναπαριστώντας ή δημιουργώντας εκ νέου ένα κόσμο ο οποίος περιβάλλει εκείνον που φέρει το μάτι. Ο Μωρίς Μερλώ Ποντύ στο έργο του το Μάτι και το Πνεύμα μελετά από την σκοπιά του φιλοσόφου, μέσω της ζωγραφικής, την σχέση που δημιουργεί το μάτι με τον έξω και τον έσω κόσμο εισάγοντας τον αναγνώστη του σε μια νέα πραγματικότητα που προκύπτει μέσα από την μελέτη της σχέσης που έχει το μάτι με την αντίληψη και εκείνον ο οποίος οράται. Με τον τρόπο του δημιουργεί μια οντολογία του χώρου η οποία αναπόφευκτα συμπλέκεται με τη ανθρώπινη οντολογία. Η σχέση αυτή αναδεικνύει μια νέα οπτική σχετικά με την όραση και την αντίληψη του ανθρώπου καθαυτού. Στο μάτι συναντιέται η τέχνη με την επιστήμη που από κοινού μπορούν να δώσουν μια θέση στην φιλοσοφία για να επεξεργαστεί μια νέα αντίληψη για τον άνθρωπο.

Αναφέρει λοιπόν ο συγγραφέας "Το σώμα είναι για την ψυχή ο γενέθλιος τόπος της και η μήτρα κάθε άλλου υπαρκτού χώρου. 'Ετσι η όραση διχάζεται: υπάρχει η όραση πάνω στην οποία στοχάζομαι και την οποία δεν μπορώ να σκεφτώ διαφορετικά παρά μόνο ως σκέψη, διερεύνηση του πνεύματος, κρίση και ανάγνωση των σημείων. Και υπάρχει και η όραση εκείνη η οποία γίνεται, σκέψη επίτιμη ή θεσπισμένη, συνθλιμμένη μέσα σ’ ένα οικείο σώμα..." έτσι η αναπαράσταση του κόσμου εντός τροποποιείται παίρνει μια άλλη διάσταση αποκαλύπτοντας στην ορατότητα νέους κόσμους και νέους ανθρώπους που μέχρι τώρα μπορεί να υποπτευόμαστε αλλά δεν μπορούσαμε να αποκαλύψουμε καθώς, όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας "Η επιστημονική σκέψη -αυτή η σκέψη της επισκόπησης, αυτή η σκέψη του αντικειμένου εν γένει- πρέπει να επανατοποθετηθεί στο πλαίσιο ενός εκ των προτέρων "υπάρχειν", στο τοπίο, στο έδαφος τόσο του αισθητού όσο και του διαμορφωμένου κόσμου έτσι όπως αυτοί υπάρχουν μέσα στην ζωή μας, έτσι όπως υπάρχουν για το σώμα μας’ όχι όμως αυτό το δυνάμει σώμα το οποίο εύκολα μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι αποτελεί μία μηχανή πληροφοριών, αλλά αυτό το σώμα το πραγματικό το οποίο ονομάζω δικό μου, αυτόν τον φρουρό που στέκει σιωπηλά κάτω απ’ όλα μου τα λόγια, κάτω απ’ όλες μου τις πράξεις. Πρέπει μαζί με το σώμα μου να εγερθούν και τα συνημμένα σώματα, οι "άλλοι", οι οποίοι δεν είναι απλώς ομογενείς μου, όπως λέει η ζωολογία, αλλά αυτοί που με διακατέχουν, αυτοί τους οποίους εγώ διακατέχω και μαζί με τους οποίους κατοικούμε ένα μοναδικό Είναι, πραγματικό, παρόν κατά τρόπο που κανένα άλλο ζώο δεν ενδημεί στους άλλους του είδους του, της περιοχής του ή του περιβάλλοντός του. Στο πλαίσιο αυτής της πρωταρχικής ιστορικότητας, η ζωντανή και αυτοσχεδιαστική σκέψη της επιστήμης θα μάθει να στρέφεται προς τα ίδια τα πράγματα και τον εαυτό της, θα ξαναγίνει φιλοσοφία ....". Τότε πια θα μπορέσει να γίνει ξανά η αποκατάσταση αυτού που θεωρείται "μυστικό χαμένο και, όπως φαίνεται για πάντα: αν ποτέ μια ισορροπία ανάμεσα στην επιστήμη και τη φιλοσοφία, ανάμεσα στα μοντέλα μας και τη σκοτεινότητα του 'υπάρχει', θα πρόκειται για μια νέα ισορροπία", απαραίτητη για τον άνθρωπο που θέλει μέσα από την κατανόηση της διάστασης του χώρου και του εαυτού του να οδηγηθεί στην κατανόηση της ύπαρξης.

Αναγνώσεις από "Το Μάτι και το Πνεύμα" του Μωρίς Μερλώ - Ποντύ (Εκδόσεις "Νεφέλη", 1991)

Ημερομηνία καταχώρησης: 4.12.2006