Η άνοδος και η πτώση των μεγάλων αυτοκρατοριών - πολιτισμών PDF Εκτύπωση E-mail
Προβληματισμοί - Ιστορία - Πολιτισμοί
Τρίτη, 03 Ιανουάριος 2006 02:24

Παρακολουθώντας την ιστορία δεν μπορεί κανείς να μην παρατηρήσει ένα φαινόμενο επανακύκλησης που παρουσιάζει η εμφάνιση και εξαφάνιση μεγάλων αυτοκρατοριών και των αντίστοιχων πολιτισμών τους. Από τότε που οι αρχαιολόγοι μέσω των ανασκαφών τους επιβεβαιώνουν τις ρήσεις των αρχαίων κειμένων, στα μάτια του αναγνώστη ξετυλίγονται σε όλο το μήκος της ιστορίας του πλανήτη μας μεγάλες αυτοκρατορίες που φτάνουν σ' ένα απόγειο δύναμης για να ακολουθήσει μετά σιγά-σιγά ο εκφυλισμός και η πτώση. Η επανακύκληση αυτή εμφανίζει μία περιοδικότητα, ένα ρυθμό, με τον οποίο έχουν ασχοληθεί από την αρχαιότητα ήδη πολλοί στοχαστές και συγγραφείς σε διάφορους πολιτισμούς. Στην Κίνα, εκφράστηκε μέσα από την εναλλαγή των δύο όψεων της συμπαντικής ενέργειας, Γιν και Γιανγκ, που αποτελούν την ουσία όλης της φιλοσοφίας της, όπως εκφράζεται στο Τάο από τους μεγάλους διδασκάλους του. Στην Ινδία, η κυκλική θέαση του κόσμου συνίσταται στη διαδοχή δημιουργιών και συμπάντων που αναπαράγουν το μοντέλο μιας μεγάλης κοσμικής αναπνοής, που υποδιαιρείται σε τέσσερις Γιούγκα ή εποχές. Οι τέσσερις αυτές εποχές βρίσκονται μεταξύ τους σε μία κατιούσα σχέση όπως οι αριθμοί 4, 3, 2, 1 και εμφανίζουν μία προοδευτική επισκότιση της αλήθειας. Η τελευταία εποχή στην οποία βρισκόμαστε τώρα, ονομάζεται Κάλι Γιόγκα και αντιπροσωπεύει τη σκοτεινή εποχή, γεμάτη έξεις και διαστροφές.

Στην αρχαία Ελλάδα, η ιδέα της εναλλαγής εκφράζεται με διάφορους τρόπους στους αρχαίους συγγραφείς. 'Ηδη από τον 7ο αιώνα, διαβάζουμε στον Ησίοδο για τα πέντε γένη των ανθρώπων, "χρύσεον", "αργύρεον", "χάλκεον", "ημίθεον" και "σιδήρεον", που διαδέχτηκαν το ένα το άλλο, καθορίζοντας μεγάλες περιόδους στην ιστορία της ανθρωπότητας και της βαθμιαίας πτώσης της, μέσα από τη βαθμιαία ανάπτυξη του κακού. Το σιδερένιο γένος, το γένος της γενιάς του Ησίοδου, του οποίου είμαστε απόγονοι, είναι "το γένος που δεν ξεκουράζεται ποτέ..."!

Ο Εμπεδοκλής, (περίπου κατά το πρώτο μισό του 5ου αιώνα) απέδιδε τις μεταμορφώσεις του σύμπαντος σε δύο δυνάμεις, τη φιλότητα (περίοδος ενότητας και ηρεμίας) και το νείκος (περίοδο κίνησης και διάσπασης), που δρουν αλληλοδιαδόχως και κατά ίση διάρκεια. Η φιλότητα, ενωτική δύναμη, συνέχει τα στοιχεία σε ένα σύνολο, το "σφαίρον" (σφαίρα) και τα κρατάει σε κατάσταση ηρεμίας, ενώ το νείκος είναι η δύναμη που προκαλεί την κίνηση μέσα στη σφαίρα, διασπάει τα στοιχεία και δημιουργεί τον κόσμο όπως είναι σήμερα. Ο κόσμος σχηματίστηκε από μια δίνη που γέννησε η φιλότητα που κάλυψε όλα τα στοιχεία που το νείκος κρατούσε διασπασμένα μεταξύ τους. Κατά τη διάρκεια της απόλυτης κυριαρχίας της, η φιλότητα καλύπτει ολόκληρη τη σφαίρα, ενώ το νείκος έχει απωθηθεί έξω από αυτήν. Κατόπιν, το νείκος αρχίζει να εισχωρεί στη σφαίρα και, όταν κυριαρχεί τελείως, η φιλότητα περιορίζεται στο κέντρο της σφαίρας. Στην επόμενη περίοδο, η φιλότητα επεκτείνεται από το κέντρο προς την περιφέρεια και επαναλαμβάνονται οι ίδιες φάσεις.

Πέρα από την εναλλαγή του κύκλου του ημερονυκτίου, του κύκλου της σελήνης των 28 ημερών και του ηλιακού έτους, υπάρχει ένα τεράστιος ρυθμός από μεγάλους μήνες και μεγάλα χρόνια που συνιστούν τον κοσμικό κύκλο. Η ιδέα αυτή διαποτίζει το έργο του Πλάτωνα. Διαβάζουμε στον Πολιτικό Α΄: "... Το σύμπαν τούτο τη μια φορά το κατευθύνει στην κίνησή του και στην περιστροφή του ο θεός, και την άλλη το παρατά, όταν συμπληρωθούν πια οι ανάλογες περίοδοι του χρόνου. Το σύμπαν τότε, αφημένο μόνο του, αρχίζει ξανά την πορεία του ανάποδα, γιατί έχει ζωή και νου δοσμένα από κείνον που αρχικά έφτιαξε τον μηχανισμό του. Να για ποιαν αιτία τού έγινε, αναγκαστικά, φυσική, έμφυτη, η παλινδρομική τούτη κίνηση... πως τη μια φορά οδηγείται από ξένη και θεία ενέργεια, και, κατόπιν, αποκτώντας ξανά νέα ζωή, παίρνει από τον δημιουργό του ανανεωμένη αθανασία, και την άλλη φορά, όταν μείνει μονάχα με τον εαυτό του, κινείται από τη δική του κίνηση. Στην τελευταία περίπτωση η ξένη ώθηση το αφήνει τη στιγμή που πρέπει, ώστε να προχωρεί παλινδρομικά για πολλές χιλιάδες περιστροφές, επειδή ο τεράστιος όγκος του γυρνά μ' εξαιρετική ισορροπία μέσα σε στενότατα όρια...".

Στους νεότερους ιστορικούς, όμως, όταν κανείς προσπαθεί να βρει απάντηση για τις αιτίες του ρυθμού αυτού που παρατηρεί στην ιστορία, συχνά βρίσκεται αντιμέτωπος με μια σχεδόν συστηματική άρνηση των νέων ιστορικών για ερμηνεία και εξήγηση του φαινομένου, άρνηση βασισμένη στην ορθοδοξία του νοήματος της ιστορίας. Αντίθετα, οι επιστημολόγοι και οι φιλόσοφοι της ιστορίας φαίνεται να προσπαθούν να απαντήσουν στο φαινόμενο αυτό, όπως π.χ. ο Πωλ Ρικέρ, που αναφέρει στην Ιστορία και Αλήθεια ότι "Με την ιστορία, αναζητώ να δικαιολογήσω το νόημα της ιστορίας της συνείδησης... Μ' άλλα λόγια, η ιστορία ως ροή γεγονότων οφείλει να είναι τέτοια ώστε μέσα από τη ροή αυτή, ο άνθρωπος να γίνεται... Η ανθρωπότητα διαρκεί μέσα από τους πολιτισμούς που παρέρχονται· είναι, επομένως, δυνατόν να υποστηρίξει κανείς μία κυκλική σύλληψη των ιστορικών περιόδων και μία γραμμική σύλληψη της προόδου· οι δύο αυτές συλλήψεις ανήκουν σε διαφορετικά επίπεδα: η μία σ' ένα επίπεδο πιο ηθικό, η άλλη σ' ένα επίπεδο πιο τεχνικό". Η άποψη αυτή αναφέρεται επίσης στο θέμα της ανθρώπινης εξέλιξης, πράγμα που συνδέει την ατομική ιστορία και συνειδητότητα με τις αντίστοιχες συλλογικές.

Η αποδοχή από τους ιστορικούς ενός επαναληπτικού υποδείγματος που θα προσπαθούσε να εξηγήσει το φαινόμενο αυτό συγκριτικά και σφαιρικά, προσκρούει στην εποχή μας στον τεμαχισμό του χρονικών περιόδων προς μελέτη και στη δυσκολία σύνθεσης και θέασης ενός τέτοιου υποδείγματος σε πολλαπλά επίπεδα. Παρ' όλα αυτά δύο μεγάλοι ιστορικοί, ο 'Οσβαλντ Σπένγκλερ και ο 'Αρνολντ Τόυνμπη είναι δύο από τους ιστορικούς που ασχολήθηκαν πολύ με το θέμα των κύκλων στην ιστορία, ο καθένας από τη δική του πλευρά. Στις μεγάλες ιστορικές περιόδους που μελετούν, θεωρούν ότι τα αμιγώς ιστορικά γεγονότα που εμφανίζουν την άνοδο και πτώση των μεγάλων αυτοκρατοριών που μελετούν, συνοδεύονται και από αντίστοιχες φάσεις του πολιτισμού και των διαφόρων εκφάνσεων της κουλτούρας. Βασισμένος στις μελέτες αυτές και σε αναφορές σε διάφορους πολιτισμούς και αρχαία κείμενα, ένας σύγχρονος στοχαστής, ο Κλωντ ντε Βαρέν (Les grands cycles du mental dans l’histoire de l' Humanite), προτείνει ένα υπόδειγμα αυτών των κυκλικών ρυθμών ανόδου και πτώσης των μεγάλων αυτοκρατοριών και των πολιτισμών τους, με βάση έναν αριθμό 2160 ετών, αποτέλεσμα της διαιρέσεως σε δώδεκα ίσα μέρη ενός μεγάλου κύκλου 25920 ετών που περικλείεται εντός των μεταχωρήσεων των ισημερινών επί της εκλειπτικής κατά την εαρινή ισημερία και κατά φορά εξ ανατολών προς δυσμάς και που παράγεται από την αργή ταλάντωση του άξονα των γήινων πόλων. Η μεταχώρηση των ισημερινών επί της εκλειπτικής φαίνεται να είναι γνωστή από πολύ παλιά στον δυτικό κόσμο και η ανακάλυψή της τοποθετείται περίπου προς το τέλος της ΙΙΙης χιλιετηρίδος π.Χ. στη Βαβυλώνα. Κατά την αρχαιότητα, οσάκις γίνεται μνεία, λαμβάνεται ως μέτρο το ήμισυ της περιόδου αυτής, δηλαδή 12960 χρόνια.

Το σχήμα αυτό μας δίδει: 

 

anodos-ptosi

 

Με δεδομένη μία απόκλιση 1ο κατά τη μεταχώρηση, στο υψηλότερο ή χαμηλότερο σημείο των καμπυλών (απόγειο των πολιτισμών/αυτοκρατοριών) υπάρχει μία διαφορά περίπου 22 ετών, συν ή πλην, ανάλογα με την περίπτωση. Είναι σαφές ότι στο εσωτερικό κάθε καμπύλης υπάρχουν αντίστοιχες καμπύλες ανόδου και πτώσης του κάθε πολιτισμού. Στο συνθετικό υπόδειγμα, όμως, της εναλλαγής των ρυθμών, ώστε να συμπεριλάβουμε και την σύγχρονη εποχή, το σχήμα εμφανίζεται όπως παραπάνω. 


Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι η ύπαρξη αυτών των κύκλων δεν αφορά κατά κανένα τρόπο, τα κατεξοχήν "ιστορικά' γεγονότα που αναπαράγονται κατά ταυτόσημο τρόπο σύμφωνα με μία σταθερή περιοδικότητα, οπότε όλα υπακούουν σε μια ντετερμινιστική αρχή, αλλά ότι υπάρχει μία συγκεκριμένη ενεργειακή κυμάτωση, υποκείμενη των γεγονότων, που καθορίζεται από περιόδους ανόδου και πτώσης.

Παρατηρώντας τα γεγονότα των τελευταίων χρόνων και ειδικότερα του τόσο σημαντικού και συμβολικού γκρεμίσματος του τείχους του Βερολίνου γίναμε όλοι μάρτυρες του τέλους μιας εποχής και της πτώσης μιας υπερδύναμης. Ταυτόχρονα, η ανάθεση των Ολυμπιακών Αγώνων στο Πεκίνο προμηνύει την άνοδο μιας άλλης χώρας με πολιτισμό διαφορετικό από αυτόν της Γηραιάς Ηπείρου, προοιωνίζοντας την πτώση της δεύτερης υπερδύναμης του δυτικού κόσμου, που μεθυσμένη από τη δύναμή της φαίνεται να πιστεύει ότι θα παραμείνει σ' ένα απόγειο για πάντα, όταν τα πρώτα δείγματα των φαινομένων της πτώσης της, τόσο στο εσωτερικό της όσο και στο εξωτερικό της, αρχίζουν να διαφαίνονται καθαρά.
 

Λίλυ Στυλιανούδη


Ημερομηνία καταχώρησης: 3.1.2006