Μετανάστευση: η επόμενη ημέρα PDF Εκτύπωση E-mail
Προβληματισμοί - Ιστορία - Πολιτισμοί
Σάββατο, 15 Δεκέμβριος 2007 19:21
της Λίλυς Στυλιανούδη

Είναι σημαντικό, πριν ξεκινήσουμε αυτή τη μικρή παρουσίαση σ' ένα φαινόμενο που είναι ήδη προ των πυλών μας και σχετίζεται με τη διείσδυση της Κίνας (και όχι μόνον) στη Δύση, να δούμε τη γενικότερη εικόνα του πληθυσμού στο επίπεδο του πλανήτη μας. Και τούτο γιατί, κατά καιρούς εντυπωσιαζόμαστε από τους αριθμούς που διαβάζουμε στις εφημερίδες: ο παγκόσμιος πληθυσμός ανήλθε από 1 δισ. σε 6,5 και αυτό σε λιγότερο από δύο αιώνες.
Ορισμένες χώρες, οι πιο φτωχές, αυξάνονται με ρυθμό άνω του 3% ετησίως, πράγμα που σημαίνει ότι διπλασιάζουν τον πληθυσμό τους κάθε 23 χρόνια. Ο πληθυσμός της Κίνας σήμερα ανέρχεται σε περισσότερα του 1.300.000.000 κατοίκους. Ο αριθμός των 6,5 δις που ανακοίνωσε ο ΟΗΕ τον Δεκέμβριο του 2005 σε σχέση με το σύνολο του πληθυσμού από τις απαρχές της ανθρώπινης ζωής στον πλανήτη που υπολογίζεται από 80 έως 160 δις είναι δυσανάλογος ως προς τον χρόνο αύξησης. Εξετάζοντας στην ιστορία της ανθρωπότητας την δημογραφική κλίμακα αντιμετωπίζουμε τους δύο τελευταίους αιώνες ως ένα μεταβατικό φαινόμενο, αναφερόμενοι στη δημογραφική επιτάχυνση υπό την επίδραση των υγειονομικών προόδων, παρόλο που και στο παρελθόν απαντάται το φαινόμενο της πληθυσμιακής έκρηξης. Η μεγάλη αλλαγή οφείλεται στην κλίμακα του τότε με το τώρα. Μετά από τις πληθυσμιακές αυτές επιταχύνσεις ακολουθούν πάντα περίοδοι ισορροπίας σε κάποιο επίπεδο και οι δημογράφοι πιστεύουν ότι ο πληθυσμός της γης θα σταθεροποιηθεί μετά από ένα αιώνα περίπου. Βεβαίως, πάντα υπάρχουν αστάθμητοι παράγοντες, φυσικές καταστροφές, επιδημίες ή έλεγχος των γεννήσεων, όπως συνέβη σε ορισμένες χώρες της Αφρικής, που με κάποιο τρόπο θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Θα αναφέρουμε πολύ σύντομα αυτή την αλλαγή (1):

Από τις απαρχές της ανθρωπότητας μέχρι το 1800: 1 δις
1800 - 1930, σε 130 χρόνια: 2 δις
1930 - 1960, σε 30 χρόνια: 3 δις
1960 - 1974, σε 14 χρόνια: 4 δις
1974 - 1987, σε 13 χρόνια: 5 δις
1987 - 1999, σε 12 χρόνια: 6 δις
1999 - 2013, σε 14 χρόνια: 7 δις, κ.λπ.

Οι πληθυσμιακές εκρήξεις σχετίζονται πάντοτε με στιγμές μεγάλων ανακαλύψεων για την ανθρωπότητα, όπως ήταν π.χ. η ανακάλυψη της γεωργίας. Ένας άλλος σημαντικός σταθμός είναι η βιομηχανική επανάσταση που εκτόξευσε τον πληθυσμό από τα 100 εκ. στο 1 δις το 1800 και στα 6,5 δις σήμερα.

Στο σύνολο αυτό του πληθυσμού δύο ασιατικοί πληθυσμοί κατέχουν τις πρώτες θέσεις το 2005, η Κίνα με 1.304 δις και η Ινδία με 1.104 δις. Και οι δύο μαζί συγκεντρώνουν περισσότερο από το 1/3 της Ανθρωπότητας. Μετά την Κίνα και την Ινδία ακολουθούν 13 χώρες με μεγάλο πληθυσμό, με πρώτες τις ΗΠΑ (297 δις) και την Ινδονησία (222 δις), για να αναφέρουμε τις πιο πυκνοκατοικημένες χώρες του πλανήτη μας. Ο πληθυσμός αυτός είναι άνισα κατανεμημένος και έτσι παρατηρείται το φαινόμενο μεγάλων συγκεντρώσεων σε ορισμένες περιοχές, που εξηγείται βέβαια από διάφορους παράγοντες, καταρχήν, συναφείς με το περιβάλλον. Οι ελάχιστα κατοικημένες περιοχές είναι οι δυσμενείς για τον άνθρωπο περιοχές όπως οι έρημοι, τα όρη, οι παγετώνες, κ.λπ.. Τα σύνορα των κρατών που έχουν δημιουργηθεί με πλαστό τρόπο χωρίς να έχουν λάβει υπόψη τους τα έθνη και τις αντίστοιχες εθνικές περιοχές στις οποίες αυτά εκινούντο, κατέληξαν επίσης υποχρεωτικά σε μεγάλες συγκεντρώσεις πληθυσμών. Η πρώτη και ίσως μεγαλύτερη εστία πληθυσμού βρίσκεται στη βορειοανατολική Ασία και περιλαμβάνει την Ιαπωνία, τη Νότιο Κορέα και την ανατολική Κίνα. Είναι οι κατεξοχήν παλαιοί πολιτισμοί της καλλιέργειας του ρυζιού. Δεύτερη σημαντική εστία η ινδική χερσόνησος, ειδικότερα το βόρειο τμήμα κατά μήκος του Γάγγη. Σε αυτές τις βασικές εστίες πληθυσμών προστίθεται και η Ινδονησία, ιδίως το νησί της Ιάβας. Αυτή η αχανής περιοχή, που συντόμως αναφέραμε, συγκεντρώνει τρεις στους πέντε ανθρώπους του πλανήτη μας! Ο υπόλοιπος κόσμος αποτελεί μια ωχρή φιγούρα σε σύγκριση με αυτά τα ασιατικά νεφελώματα, παρόλο που βρίσκουμε μια αρκετά υψηλή μέση πυκνότητα και σε περιοχές της Ευρώπης, αλλά και της Αμερικής. Ουσιαστικά, οι πόλοι αυτοί εγκατάστασης που έχουν δημιουργηθεί και αντιστοιχούν στις πληθυσμιακές συγκεντρώσεις, αντιστοιχούν σε μεγάλους κύκλους αρχαίων πολιτισμών. Ήδη αναφέραμε τον μεγάλο κύκλο της καλλιέργεια του ρυζιού, την "κινέζικη" σφαίρα και την "ινδική" σφαίρα. Ο τρίτος μεγάλος πόλος, είναι ο ευρωπαϊκός που κατοικείται από την αρχαιότητα και περιλαμβάνει και τις χώρες γύρω από τη Μεσόγειο. Δεν θα ασχοληθούμε περισσότερο με αυτό το θέμα απλώς αναφέρουμε ότι ο Νέος Κόσμος είναι σχετικά λίγο κατοικημένος με συγκέντρωση του πληθυσμού κατά μήκος της βορειοδυτικής ακτής των ΗΠΑ, στην Καλιφόρνια και το Μεξικό.

Η μετακίνηση ομάδων είναι ένα πανάρχαιο φαινόμενο, που οι παλαιοντολόγοι με βάση τις ανακαλύψεις τους έχουν καταγράψει να χρονολογείται ίσως και από το 50.000. 'Οχι μόνο λωρίδες γης που ένωναν τις ηπείρους χρησιμοποιήθηκαν για τις μετακινήσεις αλλά και κάθε είδους κατασκευές που χρησίμευαν για θαλασσινά ταξίδια. 'Ενα κρανίο πολυνησιακής ίσως καταγωγής που βρέθηκε στις δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες αποδεικνύει ότι πολύ πριν τους αρχαίους Αϊνού, αρχαίους κατοίκους της βόρειας Ιαπωνίας, και άλλες ομάδες είχαν ήδη επισκεφτεί την ήπειρο αυτή και όχι μόνον περνώντας από τον Βερίγγειο Πορθμό. Η τελευταία ανακάλυψη που οφείλεται σε γενετικές εξετάσεις των Αβορίγινων της Αυστραλίας, τους καταδεικνύει απογόνους πρώτο-αφρικανικών πληθυσμών, πράγμα που ενισχύει τις θεωρίες των ανθρωπολόγων ότι η Αφρική παραμένει, μέχρι νεωτέρων ανακαλύψεων, το "λίκνο της ανθρωπότητας" και η περίφημη "Λούσυ" η γιαγιά πολλών από εμάς. Εξάλλου, τα βασικά στοιχεία κάθε πολιτισμού παραμένουν η κινητικότητα και οι ανταλλαγές με άλλους πληθυσμούς, όπως επίσης μας αποκαλύπτει η αρχαιολογική σκαπάνη με τα διάφορα τεχνουργήματα ξένης προέλευσης που βρίσκει στις διάφορες ανασκαφές. Η ανθρώπινη κινητικότητα, λοιπόν, αποτελεί βαθύ χαρακτηριστικό ανάλογο, ίσως, προς την τροπικότητα των φυτών και τις μεγάλες μεταναστεύσεις διαφόρων ζώων, πουλιών και ψαριών, είτε για να τραφούν είτε για να αναπαραχθούν. Είναι γνωστό ότι τα είδη αυτά ακολουθούν συγκεκριμένες διαδρομές από τις απαρχές της ύπαρξής τους, και γι' αυτό το φαινόμενο οι επιστημονικές εξηγήσεις είναι αρκετές. Φαίνεται, όμως, ότι οι εγγραφές αυτές στα ζώα ακολουθούν τη νομοτέλεια των ενεργειακών ρευμάτων της γης, αποτυπωμένες, θα έλεγε κανείς, στο τεράστιο οικολογικό σύστημα που αποτελεί ο πλανήτης μας ως ένα σύνολο και όχι ως ένα θραυσμένο και, άρα, ως εκ τούτου τραυματισμένο σύστημα.

Κατά τον ίδιο τρόπο, η κινητικότητα των ανθρώπων, που τους ωθεί να μετακινηθούν από ένα τόπο καταγωγής προς ένα άλλο, (αυτό που σήμερα αποκαλούμε μετανάστευση), χαρακτηρίζεται, όπως και στα ζώα, από μεταναστευτικούς δρόμους και σήμερα πλέον από πολύπλοκα δίκτυα διαμετακόμισης που συνδέονται με τις χώρες που χρησιμεύουν ως πέρασμα προς την Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική ή τη νοτιοανατολική Ασία. Σήμερα, σε σχέση με ένα παρελθόν όπου οι μεταναστευτικές ομάδες αριθμούσαν σχετικά μικρό αριθμό ατόμων (αλλά και ο αντίστοιχος παγκόσμιος πληθυσμός ήταν ανάλογος), τεράστια πλήθη μετακινούνται προς τις ανεπτυγμένες περιοχές. Οι νέες αυτές μεταναστευτικές ροές έχουν επίσης ως κίνητρο την επιβίωσή τους και στόχο μια καλύτερη ζωή. Εκτός από τις χώρες διαμετακόμισης, που χαρακτηρίζονται από το πρόσκαιρο της εγκατάστασης, το φαινόμενο της μετακίνησης πληθυσμών ορίζεται από δύο κατευθύνσεις, μία κίνηση από μία χώρα και μία κίνηση προς μία χώρα: αναχώρηση από την χώρα προέλευσης και εγκατάσταση στη χώρα υποδοχής. Σήμερα, οι δύο αυτοί όροι της αναχώρησης και της εγκατάστασης ορίζουν τη μετανάστευση, εκούσια ή ακούσια, ειρηνική ή βίαιη, ως τη μετακίνηση πληθυσμών με σκοπό τη μόνιμη ή προσωρινή μεταβολή του τόπου εγκατάστασης. Συνεπώς, σήμερα, ο όρος μετανάστης νοηματοδοτείται και ορίζει "κάθε άτομο που εγκαταλείπει τη χώρα του οικειοθελώς ή αναγκαστικά, προκειμένου να εγκατασταθεί μόνιμα ή προσωρινά σε άλλη χώρα και ν' αποκτήσει σ’ αυτή δικαιώματα νόμιμης παραμονής και εργασίας". Η σταθερή αύξηση του αριθμού των διεθνών μεταναστών τα τελευταία τριάντα χρόνια υπερδιπλασιάστηκε: την περίοδο 1965 - 2000 ο αριθμός των μεταναστών από 75 ανήλθε σε 170 εκατομμύρια.

'Ολος αυτός ο πληθυσμός μετακινείται σε συγκεκριμένους δρόμους και κατευθύνσεις. 'Ετσι μετά τον Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο παρατηρούμε μια "αναστροφή του φαινομένου". Δεν είναι πλέον οι χώρες του Βορρά που τροφοδοτούν τις ροές αποδημίας, αλλά οι χώρες του Νότου. Οι ροές αυτές έχουν σαν κίνητρο τις διαφορές μεταξύ των χωρών, όσον αφορά τους μισθούς, τις θέσεις απασχόλησης, το δημογραφικό δυναμικό και την ασφάλεια των προσώπων. Οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την χώρα καταγωγής για να εξασφαλίσουν καλύτερο βιοτικό επίπεδο, να ξεφύγουν από ιδεολογικές ή θρησκευτικές πιέσεις και να γλυτώσουν από πόλεμο. Οι ροές αυτές οργανώνονται σε τεράστια συστήματα με κατεύθυνση προς τους πόλους ανάπτυξης στη Βόρειο Αμερική, τη Δυτική Ευρώπη, την Ιαπωνία, ορισμένες πετρελαιοπαραγωγικές χώρες της Μέσης Ανατολής και τις αναδυόμενες χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας. Οι προνομιακές σχέσεις που υπήρχαν μεταξύ των παλαιών μητροπόλεων και των αποικιακών εδαφών τους τείνουν να πάψουν να υπάρχουν προς όφελος ποικιλόμορφων σχέσεων με τους μεγάλους πόλους της παγκόσμιας οικονομίας. Οι μελετητές του φαινομένου έχουν μιλήσει για διάφορους άξονες μεταναστευτικών μετακινήσεων (Βορρά - Νότου, Βορρά - Βορρά, Νότου - Νότου, Ανατολής - Δύσης, κ.λπ.), αλλά μόλις ο απόηχος της πτώσης του τείχους του Βερολίνου σταμάτησε και πλέον η μεγάλη κινητικότητα των πληθυσμών από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής 'Ενωσης προς την Ευρώπη και μέσω αυτής προς την Αμερική και τον Καναδά φαίνεται να ηρεμεί λίγο, εμφανίζεται μία με ήρεμο τρόπο διείσδυση πληθυσμών από την ανατολή προς τη δύση, αλλά μέσω των δρόμων της Αφρικής. Παρατηρείται μία μεγάλη συγκέντρωση ασιατικών πληθυσμών στην Αφρική και πιστεύεται ότι από εκεί θα ξεκινήσει η μεγάλη διάχυση των ασιατικών αυτών πληθυσμών προς την Ευρώπη μέσω των μεσογειακών χωρών. Η μεσογειακή λεκάνη ενεργοποιεί πάλι έναν άξονα μετακινήσεων νότου - βορρά, όπως είχε γίνει και πάρα πολύ παλιά. Ο ίδιος άξονας νότου - βορρά εμφανίζεται και μεταξύ νότιας και βόρειας Αμερικής με πέρασμα το Μεξικό. Είναι σίγουρο ότι και άλλοι τέτοιοι άξονες θα παρατηρηθούν πολύ σύντομα και σε άλλα νευραλγικά σημεία του πλανήτη. Στο μικρό αυτό άρθρο δεν μπορώ να αναφερθώ και στους άλλους σημαντικούς παράγοντες των μετακινήσεων αυτών και των αναστροφών που παρατηρούνται σε αυτές λόγω των ειδικών ιστορικών, οικονομικών και πολιτικών λόγων, επειδή η πρόθεσή μου είναι να δείξω (και σε μια συνέχεια, ίσως, προηγούμενου άρθρου μου) ότι τα χαρακτηριστικά των μετακινήσεων ακολουθούν και αυτά μια συγκεκριμένη κυκλικότητα και επαναληπτικότητα που παρατηρεί κανείς αν ξεφύγει από επιστημονικά στερεότυπα. Αν ο χώρος των Βαλκανίων εμφάνισε ιδιαίτερη κινητικότητα τα τελευταία χρόνια, η τάση ισορροπίας φαίνεται να είναι τα όρια εθνών-κρατών, δηλαδή περιοχών που παραδοσιακά ανήκαν στις διάφορες εθνοτικές ομάδες. Οι παλιοί εμπορικοί δρόμοι που διέτρεχαν την περιοχή αυτή, φαίνεται ότι ενεργοποιούνται εκ νέου και τους ακολουθούν όχι μόνον οι μετανάστες αλλά και οι οικονομικές επενδύσεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μία συγκεκριμένου είδους κατάργηση των εθνικών ορίων, εφόσον η ελεύθερη διακίνηση αγαθών και πληθυσμών αναζητά τη λύση της πολλαπλής βίζας, όπως διαμορφώνεται το αίτημα στις αφρικανικές χώρες, π.χ., όπου πολλές φυλές μοιράζονται σε πολλά κράτη και είναι σημαντικό γι' αυτές να μπορούν να μετακινούνται ελεύθερα στην περιοχή τους.

Οι μεταναστεύσεις, είτε εσωτερικές είτε διεθνείς, έχουν ενταθεί ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, εφόσον η παγκοσμιοποίηση της διεθνούς οικονομίας παρασύρει σημαντικές μάζες μεταναστών προς την κατεύθυνση των πλουσιότερων περιοχών του κόσμου. Είναι όμως οι χώρες του νότου που πρέπει να στηρίξουν το βαρύ φορτίο της υποδοχής των περισσότερων μεταναστών του πλανήτη.

Η διείσδυση της Κίνας στη Δύση

Σε αυτή τη σύντομη παρουσίαση, η Κίνα αποτελεί πραγματικά την επόμενη μέρα της μετανάστευσης. Οι Ολυμπιακοί αγώνες του Πεκίνου θα σηματοδοτήσουν για τη χώρα αυτή το ουσιαστικό άνοιγμα των συνόρων της προς την Δύση. 'Ηδη, παρατηρεί κανείς έστω και εμπειρικά, εφόσον ακόμη δεν έχει καταγραφεί σε αριθμούς το φαινόμενο, την εμπορική εξάπλωση των κινέζικων προϊόντων σε γειτονιές, αλλά και την αποφυγή της εμπλοκής των εργαζομένων στα κινέζικα εμπορικά με τον γηγενή πληθυσμό. Σε έρευνα που γίνεται σε πολυπολιτισμικά σχολεία δεν έχουν καταγραφεί παιδιά κινεζικής καταγωγής. Οι παρατηρητές στην Αφρική πιστοποιούν ικανό αριθμό μερικών χιλιάδων Κινέζων στην ήπειρο αυτή. Με τις ιστορικές της ιδιαιτερότητες και τον τεράστιο πληθυσμό της, η Κίνα σήμερα εξελίσσεται με γρήγορους ρυθμούς έχοντας ήδη γίνει η μεγαλύτερη ρυπογόνος περιοχή του πλανήτη. Μέχρι το 1980, η εσωτερική μετανάστευση ήταν περιορισμένη και αυστηρά ελεγχόμενη. Τα γραφεία δημόσιας ασφάλειας επέβλεπαν τις διεπαρχιακές μεταναστεύσεις και ήταν αδύνατη η μετανάστευση από την ύπαιθρο προς την πόλη εκτός του πλαισίου των υποχρεωτικών και μάλιστα αναγκαστικών μεταναστεύσεων. Η μεγάλη εσωτερική μετανάστευση της φτώχειας την οποία γνωρίζει η Κίνα, κυρίως του αγροτικού πληθυσμού προς τους αστικούς χώρους, αποκτά τεράστιες και ανησυχητικές διαστάσεις. 'Οχι μόνο γιατί ερημώνει η ύπαιθρος και εγκαταλείπονται οι παραδοσιακές καλλιέργειες, αλλά γιατί η επέκταση των αστικών περιοχών σημαίνει, εκτός από την τεράστια μόλυνση του περιβάλλοντος και την ανισορροπία του τεράστιου οικοσυστήματος γη.

Οι εσωτερικοί αυτοί μετανάστες ακολουθούν δύο στάδια. Στο πρώτο φεύγουν προς μία περισσότερο αναπτυγμένη αγροτική περιοχή από τη δική τους, στο δεύτερο πηγαίνουν στην πόλη. 'Οσοι από αυτούς έχουν πάρει την ειδική άδεια για να μετακινηθούν είναι πιο εξειδικευμένοι, αλλά και αυτοί απασχολούνται σε κατώτερης μορφής εργασίες, βρώμικες, επίπονες, επικίνδυνες, κακοπληρωμένες. Στο Πεκίνο, 103 επαγγέλματα τούς είναι απαγορευμένα. Οι δε συνθήκες διαβίωσης είναι άθλιες σε ομαδικούς κοιτώνες, εφόσον δεν έχουν πρόσβαση σε ατομικές κατοικίες ή στο σύστημα υγείας. Αν αυτές είναι οι συνθήκες διαβίωσης των νόμιμων μεταναστών, καταλαβαίνει κανείς ποια είναι η τύχη των εσωτερικών λαθρομεταναστών.

Διαβάζοντας ένα βιβλίο για τη Νέα Κίνα συγκράτησα και θα παραθέσω δύο μόνο στοιχεία από όλα όσα θα μπορούσε να πει κανείς γι’ αυτή τη χώρα που έδωσε στην Ευρώπη πολλές από τις δικές της πρακτικές και ανακαλύψεις. Το όνομα που εδώ και είκοσι πέντε αιώνες χρησιμοποιεί ο λαός αυτός για τη χώρα του γράφεται με δύο ιδεογράμματα: Ζονγκ Γκούο, που σημαίνουν το μεν πρώτο τέλειο, κέντρο, κινέζικο και το δεύτερο χώρα. Το όνομά της σημαίνει λοιπόν η Χώρα (που είναι) Κέντρο του Κόσμου. Οι περισσότεροι, αν όχι όλοι οι λαοί, θεώρησαν ότι η χώρα τους βρίσκεται στο κέντρο του κόσμου γι' αυτό και σε πολλά αρχαία μνημεία βρίσκουμε τέτοια σημεία, όπου μάλιστα διέρχεται ο κοσμικός άξονας που ενώνει τα άνω με τα κάτω (βλέπε για παράδειγμα και στην Ελλάδα τον ομφαλό των Δελφών, ή τον βωμό των δώδεκα Θεών στην Αθήνα, κ.λπ.). Είναι η μόνη χώρα όμως που αυτοπροσδιορίζεται ως το Κέντρο του Κόσμου, ένα Κέντρο τέλειο, κινεζικό! Για την ιστορία και μόνο το όνομά της οφείλεται στον αυτοκράτορα Τσιν Σι Χουάνγκ Τι, που ένωσε την Κίνα το 212 και υπήρξε ένας από τους μεγάλους δάσκαλους του (Ν')Τάο, και του οποίου ο πήλινος στρατός που φυλάει τον τάφο του ανακαλύφθηκε πριν από τριάντα χρόνια.

Και το δεύτερο σημαντικό στοιχείο είναι ότι η Κίνα δεν έχει ξεχάσει τις ταπεινώσεις που υπέστη από την αποικιοκρατική πολιτική της Δύσης μέχρι το 1949, οπότε και ανακηρύχτηκε Λαϊκή Δημοκρατία από τον Μάο. Η περίοδος που ξεκινά με τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις του Τενγκ Σιάο-Πινγκ δημιουργεί μια ανερχόμενη μεσαία τάξη που επίμονα κάνει πράξη το σύνθημα "ο πλούτος σημαίνει δόξα" που λάνσαρε ο ίδιος ο Σιάο-Πινγκ σηματοδοτώντας μεγάλη ιδεολογική στροφή. Ωστόσο, οι αλλαγές αυτές δημιουργούν ανασφάλεια σε μεγάλο μέγεθος πληθυσμού και κυρίως σε γυναίκες, εμφανίζοντας νέες κοινωνικές και περιφερειακές ανισότητες.

Η επιστροφή της χώρας στον κύκλο των μεγάλων εθνών και στο παγκόσμιο εμπόριο φαίνεται ότι στα μάτια των Κινέζων τακτοποιεί τον κόσμο πάλι τοποθετώντας στη θέση που της αναλογεί την Κίνα: Κέντρο του Κόσμου.




(1) Τα στοιχεία αυτά είναι από το βιβλίο της Catherine Rollet, "Ο πληθυσμός του πλανήτη", στη σειρά "Γνώσεις του 21ου αιώνα", του εκδοτικού οίκου "Larousse", στην ειδική έκδοση για την "Ελευθεροτυπία".

Ημερομηνία καταχώρησης: 15.12.2007