Ο Φερνάντο Πεσσόα έκανε τεχνική γραφής, με ειλικρίνεια και εντιμότητα, αυτό που είναι η καθημερινή ζωή πολλών χωρίς να γίνεται αντιληπτό τις περισσότερες φορές. Η βεβαιότητα ότι είμαστε μόνο ένα πρόσωπο και αυτό το πρόσωπο είναι που περιφέρουμε παντού, ίσως να μην έχει τόσο σταθερές βάσεις όσο φαίνεται ότι έχει. Για μια ακόμη φορά η λογοτεχνία μπορεί να χρησιμεύσει σε μια κίνηση αναζήτησης στα βάθη του εαυτού προκειμένου να ανακαλύψουμε την πραγματικότητα που μέσα της ζούμε. Η επωνυμία είναι ένα χαρακτηριστικό που εξασφαλίζει την βεβαιότητα της ύπαρξης στον σύγχρονο κόσμο, και είναι μάλιστα ένα από τα επιδιωκόμενα χαρακτηριστικά. Αναζητούμε στοιχεία που κατοχυρώνουν αυτήν την επωνυμία, απέναντι σε μια αποπροσωποποίηση η οποία έχει σαν τελικό σκοπό την υπέρβαση του προσώπου και την κατανόηση εκείνου που βρίσκεται πίσω από το πρόσωπο και πίσω από την μορφή, προσπαθώντας να επικοινωνήσει με εκείνους που έχουν πρόσωπο και μορφή για να τους μεταφέρει την βιωματική γνώση που έχει συσσωρεύσει στην πορεία που πέρασε έχοντας πρόσωπο και μορφή.

Ο Φερνάντο Πεσσόα δημιουργεί ένα περιβάλλον, μέσα σε ένα κόσμο που φτιάχνει, με πρόσωπα που θα μπορούσαν να είναι φανταστικά, αλλά για εκείνον συνιστούν μια πραγματικότητα, καθώς συναλλάσσεται μαζί τους και δημιουργεί σχέσεις άλλοτε πιο στενές και άλλοτε πιο απόμακρες. 'Ολα αυτά τα πρόσωπα που γράφουν και υπογράφουν τα έργα τους τα οποία ο Πεσσόα εκδίδει, αποτελούν ένα συγκεκριμένο χώρο, ένα περιβάλλον συναναστροφής του συγγραφέα ή του εκφράζοντος, γενικότερα, μέσα από την υλική του παρουσία. Ο συγγραφέας και οι ετερώνυμοί του συνιστούν ένα ψυχοδιανοητικό σύνολο, με αυτοτελή οντολογική υπόσταση που κάνει συνολικά την εμφάνισή της μέσω του Πεσσόα και εξαφανίζεται από την ορατή πλευρά των πραγμάτων μετά τον θάνατό του. Αφήνει όλη αυτή η παρέα πίσω της μνήμες και υλικό για εκείνους που θέλουν να μελετήσουν το πέρασμά της από τον κόσμο.

Η ετερωνυμία θα πρέπει να διακριθεί σαφώς από τους ρόλους που μπορεί κάποιος να υποδύεται στη ζωή, και να εστιαστεί στο ότι πρόκειται περί διαφορετικών προσώπων τα οποία συναρτώνται άμεσα με ένα κεντρικό υπαρκτό και υλικό πρόσωπο γύρω από το οποίο περιστρέφονται. Τα πρόσωπα αυτά δεν είναι κατ’ ανάγκη φανταστικά, μπορεί να είναι υπαρκτά και με άποψη μάλιστα, ώστε να επηρεάζουν το κεντρικό πρόσωπο, αλλά στερούνται εκείνο που έχει το κεντρικό πρόσωπο, την υλική παρουσία, το υλικό σώμα. Η ετερωνυμία, επίσης, δεν περιλαμβάνει τις περιπτώσεις μίμησης ή αντιγραφής μιας άλλης προσωπικότητας αλλά την έκφραση καθαυτής της προσωπικότητας. Ετερότητα των ονομάτων, που στην πραγματικότητα δεν είναι μόνο ετερότητα ονομάτων αλλά και υπαρκτών μη υλικών προσωπικοτήτων που βρίσκουν έκφραση μέσα από το κεντρικό πρόσωπο που έχει το πλεονέκτημα της υλικής παρουσίας και είναι ο συγγραφέας εν προκειμένω. Είναι κοινό το φαινόμενο της παιδικής ηλικίας, όπου τα παιδιά περιγράφουν στους γονείς τους την ύπαρξη και την παρουσία στο περιβάλλον αόρατων "φίλων" τους με τους οποίους έχουν διαλόγους και επαφές και οι οποίοι στην συνέχεια εξαφανίζονται χωρίς να έχει επιβεβαιώσει ποτέ κανείς άλλος την παρουσία τους. Πολλές φορές τα παιδιά μιλάνε και συμπεριφέρονται σαν να είναι οι φίλοι τους αυτοί. Ο Πεσσόα εξακολουθεί σε όλη του την ζωή να συναλλάσσεται και να γράφει όπως αυτοί οι φίλοι των παιδιών.

Η διάκριση των ονομάτων αλλά και των προσωπικοτήτων, που εκφράζονται μέσα από ένα υπαρκτό υλικό πρόσωπο, καθιστούν σαφή την περίπτωση ετερωνυμίας γεγονός που δεν είναι άμεσα εφικτό και αναγνωρίσιμο στην κάθε περίπτωση της καθημερινής ζωής.

Η προσπάθεια της ανίχνευσης μιας ευρύτερης περίπτωσης ετερωνυμίας στη ζωή του κάθε ανθρώπου είναι λίγο πιο δύσκολη ως προς τη σύνθεση αλλά και την έκφρασή της. Η ετερωνυμία μπορεί να βρίσκεται στα πλαίσια του ασυνειδήτου, όταν ο εκφράζων δεν αντιλαμβάνεται ότι εκφράζει κάτι διαφορετικό, σαν προσωπικότητα, από αυτό που ο ίδιος είναι. Στα πλαίσια του υποσυνειδήτου, αντιλαμβάνεται κάποιο παράξενο αλλά ανερμήνευτο γεγονός στην έκφρασή του, αλλά δεν μπορεί να το προσδιορίσει και να το περιγράψει πλήρως. Στην περίπτωση της συνειδητής ετερωνυμίας ο εκφράζων γνωρίζει ποιον άλλον εκφράζει, κάτω από ποιες συνθήκες το κάνει αυτό και ποιο είναι το αποτέλεσμα της έκφρασής του αυτής.

Η καθημερινότητά μας περιλαμβάνει πολύ συχνά εκφράσεις που αναφέρονται στο ασυνείδητο και το υποσυνείδητό "μας" με την ακλόνητη βεβαιότητα μιας κατοχής που περιέχεται στο κτητικό "μας". Η βεβαιότητα περί μιας κατοχής φαίνεται μάλλον αδιαπραγμάτευτη, αυτό που ωστόσο μπορεί να συζητηθεί είναι ο κατέχων. Πρόκειται πράγματι περί του ασυνειδήτου και του υποσυνειδήτου μας, ή περί του εαυτού μας ή περί της Γης, ή περί του Ηλιακού μας συστήματος, ή περί του Γαλαξία μας ή περί του Σύμπαντός μας, όπου το «μας» γεννά την ψευδή ιδιότητα της κατοχής, όσο μπορεί να είναι κατοχή ενός Σύμπαντος από ένα εφήμερο ανθρώπινο άτομο. Στην περίπτωση του Σύμπαντος είμαστε απλά ασήμαντοι κόκκοι στην απεραντοσύνη της ύπαρξής του και σε μια αντιστροφή της έκφρασης που όμως εκφράζει την πραγματικότητα, μας κατέχει το Σύμπαν είμαστε δικοί του και μπορεί να μας διαχειριστεί με τον τρόπο που εκείνο νομίζει ανεξάρτητα από τις μικρές αδύναμες βουλήσεις μας. Παρόμοια στην περίπτωση του ασυνειδήτου και του υποσυνειδήτου, κατεχόμαστε από αυτά τα ίδια που όταν και όπως θελήσουν μας χρησιμοποιούν για να εκφραστούν και να παρουσιάσουν κάτι από το περιεχόμενό τους. Κλονίζεται η κυριαρχία της κτητικότητας που εκφράζεται μέσα από κάθε "μας" και δεν πρόκειται για ένα καταστροφικό και άνευ περιεχόμενου κλονισμό αλλά περί μιας αντιστροφής που αναδεικνύει τον πραγματικό κτήτορα των πραγμάτων.

Η παθητική φωνή των ρημάτων, στην γλώσσα μας θέλει να εκφράσει αυτό που το υποκείμενο υφίσταται, αυτή είναι και η σχέση μας με το ασυνείδητο και το υποσυνείδητό "μας", μια σχέση παθητικής φωνής όπου εμείς υφιστάμεθα τις δράσεις τους. Αν λοιπόν υφιστάμεθα αυτές τις δράσεις, τότε βρισκόμαστε μπροστά στην άγνοια τού ποιος ή τι είναι εκείνο που κινείται μέσα στο ασυνείδητο και το υποσυνείδητο και προκαλεί τις εκφράσεις και τις δράσεις μας.

'Ηταν άραγε ο Φερνάντο Πεσσόα που έγραφε για τους ετερώνυμους ή όλοι αυτοί οι ετερώνυμοι τον έβαζαν να γράψει για να αποκτήσουν υπόσταση;

Επίμετρο Αν όλα αυτά θα μπορούσαν να βρουν ανταπόκριση στη σκέψη και στο βίωμά μας τότε μια ανώτερη συνειδητότητα, η συνειδητότητα αυτού που Είναι και μας κατέχει, αυτόματα θα αναδυόταν στον ορίζοντα των αναζητήσεών μας. Η κατάρρευση του αισθήματος της κτητικότητας που σαν αποκλειστικό σκοπό έχει την ανθρώπινη αντίσταση στην αποδοχή μιας τέτοιας Αλήθειας, θα άφηνε στην θέση της την Πίστη, όχι εκείνη προς τον Θεό, αλλά απλά την Πίστη που χιλιάδες χρόνια αγωνίστηκε μάταια να κατακτήσει ο άνθρωπος.

Ιανός Γεωργίου

Ημερομηνία καταχώρησης: 22.12.2007