Κάπου στο μέσο του εγκεφάλου υπάρχουν κέντρα απόλαυσης-πόνου. Οι ερευνητές έχουν πρόσβαση σε αυτά τα κέντρα στα ζώα. Είδα ένα άρθρο που έδειχνε μια γάτα που φαινόταν πολύ ευχαριστημένη όταν άγγιζαν το κέντρο της απόλαυσης ηλεκτρικά ή χημικά. Όταν άγγιζαν το κέντρο λίγο πιο δυνατά η γάτα φαινόταν πολύ τρομαγμένη. Όταν το άγγιζαν ακόμη πιο δυνατά, η γάτα φαινόταν εξοργισμένη αλλά κάπως ευχαριστημένη ταυτόχρονα. Η οργή ήταν απόλαυση.

Αυτό που έλεγαν ήταν ότι κάθε φορά που προκαλείς την απόλαυση, όλα τα κέντρα του πόνου γύρω από αυτά συμμετέχουν εξισορροπητικά. Κάθε φορά που προκαλείς πόνο τα κέντρα της απόλαυσης συμμετέχουν. Υπάρχει πάντοτε μια ανάμιξη αυτών των δυο. Είναι ένα πολύ πολύπλοκο αίσθημα. Ας υποθέσουμε ότι κτυπάτε το δάκτυλο του ποδιού σας: αισθάνεστε πόνο, αλλά εν τω μεταξύ τα κέντρα της απόλαυσης εργάζονται για να το ξεπεράσουν. Και όταν ο πόνος φεύγει τότε αισθάνεστε απόλαυση – αυτό απομένει. Με άλλα λόγια, ο πόνος έχει εξασθενήσει και τα κέντρα του πόνου είναι ήρεμα για μια στιγμή. Αλλά τα κέντρα της απόλαυσης χρειάζονται λίγο περισσότερο για να ηρεμήσουν διότι ενεργοποιήθηκαν λίγο αργότερα, έτσι το ένα μετατρέπεται στο άλλο. Παρόμοια, η αίσθηση του φόβου και η αίσθηση της ασφάλειας μετατρέπονται η μια στην άλλη. 

Τότε η διεργασία γίνεται πιο πολύπλοκη διότι χρησιμοποιούμε λέξεις γύρω από αυτό λέγοντας «αυτό είναι απόλαυση, εκείνο είναι πόνος». Έχουμε εισαγάγει με αυτή την διατύπωση  την ιδέα ότι τα πράγματα είναι είτε απολαυστικά είτε επώδυνα. Αν κάτι δεν είναι απολαυστικό, το συμπέρασμα είναι ότι θα πρέπει να είναι επώδυνο. Ή αν χάνετε την απόλαυση που είχατε προηγουμένως, τότε υπάρχει μια επακόλουθη απώλεια – έχετε πόνο. Από την άλλη, αν σκέπτεστε ότι ο πόνος τέλειωσε τότε είστε ευχαριστημένοι γι’ αυτό. Έτσι η απόλαυση συνεπάγεται άμεσα πόνο, και ο πόνος συνεπάγεται απόλαυση. Δεν μπορείτε να τα ξεχωρίσετε – είτε στο επίπεδο της χημείας είτε στο επίπεδο της διάνοιας, ή οπουδήποτε αλλού.

Η προσπάθεια να έχετε διαρκή απόλαυση θα αποτύχει, διότι τα κέντρα της απόλαυσης εξαντλούνται. Και τα κέντρα του πόνου, που έχουν διεγερθεί για να εξισορροπήσουν τότε θα αρχίσουν να εμπλέκονται δυνατά. Δεν υπάρχει τρόπος να έχετε απόλαυση σταθερά. Εάν επρόκειτο να το δοκιμάσετε νομίζω ότι θα ανακαλύπτατε ότι θα γινόταν επώδυνο. Η απόλαυση είναι πάντοτε ένα παροδικό φαινόμενο.

Η αντίδραση απόλαυσης – πόνου ταιριάζει γενικά στο ζώο, αλλά μπορείτε να δείτε ότι δεν ταιριάζει στη σκέψη. Το κριτήριο της συνεκτικής σκέψης είναι ότι είναι αληθινή και σωστή. Αλλά, αν μπορείτε να έχετε απόλαυση ή πόνο στη σκέψη η συνεκτική σκέψη δεν λειτουργεί πλέον. Μάλλον κριτήριο γίνεται το κατά πόσον η σκέψη δίνει απόλαυση ή πόνο, και κατά συνέπεια η σκέψη γίνεται καταστροφική. Διότι, αν η σκέψη μπορεί να καθοριστεί από απόλαυση και πόνο, αυτό είναι ήδη η αρχή μεγάλων προβλημάτων».

Γιώργος Τσαντάκης