Τα οικονομικά προβλήματα έχουνε βάθος, η ψυχολογία είναι το πρώτο στρώμα… PDF Εκτύπωση E-mail
Προβληματισμοί - Κοινωνία
Πέμπτη, 19 Μάρτιος 2009 18:00
 Πολύ εύγλωττη μου φάνηκε η συγκυρία, την ίδια μέρα (27.2.2009) στην ίδια εφημερίδα («Ελευθεροτυπία») τρία άρθρα να συσχετίζουν την οικονομία με την ψυχολογία. Ίσως αυτή η κρίση να προσφέρει, μεταξύ των άλλων, μια ευκαιρία για μια μεγαλύτερη συνεργασία των επιστημονικών ειδικοτήτων μια και τα προβλήματα έχουν πολλές πλευρές και ένα γενικό βάθος… 

Στο άρθρο του με τίτλο «Ο δρόμος της Γουαδελούπης» ο Κώστας Βεργόπουλος σημείωνε ότι: «Στη μελέτη του ‘Το κραχ του 1929’, ο Αμερικανός οικονομολόγος Τζον Κένεθ Γκάλμπρεϊθ παρατηρούσε ότι κατά τις περιόδους ευημερίας του καπιταλισμού, οι άνθρωποι είναι αισιόδοξοι και δεν ανησυχούν για το μέλλον. Σε περιόδους ύφεσης, μετατρέπονται σε απαισιόδοξους, οι απωθημένες ανησυχίες τους ανέρχονται στην επιφάνεια, εμφανίζονται ως έμμονες ιδέες, φόβοι και άγχη». 

Το ερώτημα είναι αν οι οικονομικές συνθήκες είναι αίτιο και αυτές επηρεάζουν την ψυχολογία των πολιτών-καταναλωτών ή η ψυχολογία (και η νοοτροπία) είναι  (εξαρχής ή γίνεται στη συνέχεια) αιτία των οικονομικών συμπεριφορών και φαινομένων που ακολουθούν.

 

 

 Μια τέτοια άποψη φαίνεται να προσεγγίζει στο κύριο άρθρο της η εφημερίδα με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Η τρομοκρατία βλάπτει την οικονομία», όπου αναφέρεται ότι:«Με αυτήν την κινδυνολογία, που έχει καλλιεργηθεί από τους τεχνοκράτες των Βρυξελλών… ήταν πολύ φυσικό να τρομοκρατηθούν οι πάντες, να παγώσουν τα δάνεια και μαζί η αγορά. Ποιος εργαζόμενος με τέτοιες μαύρες προβλέψεις αποφασίζει να αγοράσει σπίτι;».

 

 

Η εφημερίδα θυμίζει μια ρήση του Ανδρέα Παπανδρέου (παρακαλώ θερμά διαβάστε την σαν να μην προέρχεται από πολιτικό, δεν έχω καμιά πρόθεση να γράψω ένα πολιτικό κείμενο,  ίσα ίσα σήμερα υπάρχει ανάγκη για αναζήτηση ιδεών πέρα από την πολιτική που μπορούν και είναι απαραίτητο να εμπλουτίσουν μια νέα πολιτική και μια νέα οικονομία), που έλεγε ότι:  «η οικονομία δεν είναι μαθηματικά, είναι ψυχολογία». 

Μήπως λοιπόν η οικονομία είναι και ψυχολογία; Μήπως οι επιθυμίες, οι ανάγκες και πιο πίσω ακόμη, οι ιδέες και οι νοοτροπίες των μελών μιας κοινωνίας συναντώνται και συν-επηρεάζουν τα οικονομικά φαινόμενα;

«Η εθνική διάθεση είναι πιο περίπλοκη από ό, τι μπορεί ένας οικονομολόγος να αποτυπώσει σε μια γραφική παράσταση», έγραψε πρόσφατα ένας αναγνώστης στη Village Voice» επισημαίνει ο Θανάσης Τσίτσας στην Ελευθεροτυπία στο άρθρο του με τίτλο «Η εθνική διάθεση δεν αναλύεται από οικονομολόγους». 

Θα πρέπει πιθανόν να δούμε αυτά τα «περίπλοκα» φαινόμενα λίγο πιο γενικά, πιο σφαιρικά: Αν μιλάμε π.χ. σήμερα για ύφεση, τι ύφεση είναι αυτή; Μήπως είναι μια ύφεση οραματισμών, δημιουργικότητας, συνεργασίας, αγάπης για τη ζωή; Μια ύφεση αισιοδοξίας, ελπίδας και προοπτικής; (Και, γι’ αυτό ύφεση επενδύσεων και παραγωγής. Οι νέες επενδύσεις θέλουν αισιοδοξία και προοπτική και ρίσκο…). Μήπως πρόκειται για μια ύφεση της προσφοράς, της γενναιοδωρίας και της κοινωνικής ευαισθησίας των εχόντων και του κράτους, η οποία προκαλεί αύξηση της φτώχειας, μείωση της αγοραστικής δύναμης του κόσμου, αύξηση της ανασφάλειας για το μέλλον και τελικά μείωση της ζήτησης; (Και χωρίς ζήτηση οι επενδύσεις θα πέσουν στο κενό… ). 

Τα οικονομικά προβλήματα, λοιπόν, έχουνε βάθος, και η ψυχολογία είναι ένα στρώμα μόνο, υπάρχουν κι άλλα στρώματα πιο κάτω… Κι αν αυτό ισχύει για τα προβλήματα, δεν θα ισχύει και για τις λύσεις τους; Τις οποίες, όμως, τις αναζητούμε ψηλαφώντας στην επιφάνεια…

Λάμπρος Κουλελής

 Βλ. και το άρθρο του Γιώργου Τσαντάκη με τίτλο «Η οικονομία στον ανθρώπινο εγκέφαλο».